ArcheoHotspots in beeld

door Ed Hupkens

ArcheoHotspots is een initiatief van het Allard Pierson Museum in samenwerking met de AWN Vereniging van Vrijwilligers en Erfgoed Brabant. Het doel is het toegankelijk maken van archeologie en het maken van verbindingen tussen geïnteresseerden in archeologie. ArcheoHotspots zijn verrassende ontmoetingsplaatsen waar vrijwilligers en professionals, liefhebbers en experts, jong en oud elkaar online en on site kunnen treffen. Het draagt zo bij aan meer maatschappelijk draagvlak voor het archeologische erfgoed. Een boeiend gesprek met Marloes van der Sommen, bevlogen landelijk projectcoördinator van ArcheoHotspots.

Ontstaan

BAM-lab wordt ArcheoLab

Marloes van der Sommen schetst het ontstaan van de ArcheoHotspots. Tijdens de bouw van de Noord/Zuidlijn in Amsterdam kregen archeologen de unieke kans om te graven naar relicten uit het verleden. Die hadden eeuwenlang verborgen gelegen in de bodem van het Stationseiland, het Rokin (laatste deel van de Amstel) en het Damrak (de voormalige monding van de Amstel). Een enorme concentratie van vondsten uit de periode 1300 - 1900 trof men aan. Marloes van der Sommen: "Archeologie raakt iedereen en is van iedereen. Het raakt een oerthema van de mens als het gaat om de zoektocht naar het verleden. Het raakt ook aan de spanning van het ontdekken van tastbare objecten uit het verleden." Toch ontbrak er iets. Zou het niet mooi zijn als er een plaats is waar je direct in aanraking kunt komen met de speurtocht naar het verleden, waar je de tastbare objecten kunt ontdekken en waar je rechtstreeks je vragen kunt stellen aan een archeoloog. Tot december 2014 kon dit nergens in Nederland.
Het archeologiemuseum van de Universiteit van Amsterdam Allard Pierson Museum (APM) ligt langs de oostelijke oever van het Rokin. Een deel van de archeologische opgravingen vond als het ware voor de eigen deur plaats. Je kon de vele archeologen en vrijwilligers dagelijks hun archeologische werkzaamheden zien verrichten. De belangstelling van het publiek daarbij was zeer groot, er ontstond een actieve wisselwerking tussen de onderzoekers en de toeschouwers. De directeur van het APM, Wim Hupperetz, zag mogelijkheden tot het bieden van een podium voor al dat archeologische werk. Hij haalde Tonnie van de Rijdt van de AWN Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie en Patrick Timmermans van Erfgoed Brabant erbij. Alle drie hebben zij tot doel (anderen te helpen om) publieke betrokkenheid bij archeologie te ondersteunen en te vergroten. Zij kunnen vanuit hun verschillende posities en activiteiten elkaar aanvullen en versterken. Daarmee was de cirkel inhoudelijk rond. Het project werd verder financieel mogelijk gemaakt door het Mondriaan Fonds, Stichting Doen, VSBfonds, Stichting Dioraphte en het Amsterdams Universiteitsfonds. Nina Tellegen, directeur van de Stichting Doen, motiveert haar steun als volgt: "Wij vinden het belangrijk dat musea en (kunst)instellingen nieuwe manieren zoeken om mensen actief bij hun werk te betrekken, zodat er een sterker maatschappelijk draagvlak voor culturele activiteiten ontstaat. Daarom ondersteunen wij de komst van deze ArcheoHotspots, waar archeologie voor iedereen toegankelijk en tastbaar wordt en geïnteresseerden elkaar kunnen ontmoeten."

17

ArcheoLab, ArcheoCommunity en ArcheoScope

Een ArcheoHotspot is meer dan een fysieke ontmoetingsplek. Hij bestaat uit drie onderdelen: een ArcheoLab, ArcheoScope en ArcheoCommunity. In het ArcheoLab ziet de bezoeker de archeoloog aan het werk en kan hij of zij vragen stellen over die werkzaamheden. Je kunt vragen stellen over een gevonden munt of over archeologische regelgeving bij het aanleggen van een kelder in je huis. Je kunt ook meehelpen met het wassen en sorteren van vondsten.
De ArcheoCommunity verbindt via social media verschillende ArcheoHotspots, archeologen en materiaaldeskundigen. Men kan skypen met een archeoloog op een stadsopgraving in Nederland of in het buitenland.
De ArcheoScope is de digitale uiting van de ArcheoHotspots. Op interactieve kaarten met gekoppelde database kan de bezoeker zien waar archeologische vondsten te zien zijn, of en waar er in zijn of haar omgeving opgravingen hebben plaatsgevonden en waar momenteel onderzoek gaande is. De ArcheoScope is mede ontwikkeld door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.
Via www.archeohotspots.nl kan men op de hoogte blijven van het laatste nieuws rondom opgravingen of de voortgang van onderzoek rondom een bijzondere vondst. Ook de verschillende ArcheoHotspots in het land zijn via de website bereikbaar. Gebruikers van de ArcheoScope kunnen reacties posten en projecten liken. De ArcheoScope fungeert ook als portal naar diverse uitingen van archeologie in Nederland.

Voorproefje

De projectpartners hebben de ambitie om archeologie letterlijk en figuurlijk toegankelijk en tastbaar te maken. Niet alleen de resultaten, maar ook het hele proces van het vak archeologie willen ze laten zien. Ze willen mensen laten meedoen ('zien, horen, ruiken, proeven'), laten aansluiten bij wat hen aanspreekt. Via de ArcheoHotspots willen de initiatiefnemers het maatschappelijk draagvlak voor archeologie in de Nederlandse samenleving verbreden en versterken op een eenvoudige en hedendaagse manier. Het moet meer verbinding tussen de verschillende actoren

18

brengen. De verbinding tussen onderzoek, uitwerkingsproces en resultaten. De ArcheoHotspot moet een laagdrempelige plek worden waar archeologie leeft, boeit en bloeit. "Iedereen kan er gratis en vrijblijvend naar toe: om mee te helpen met het sorteren van vondsten, om vragen te stellen over het werk van een archeoloog, of om te skypen met een archeoloog op een buitenlandse opgraving. Archeologie staat er centraal", aldus Marloes van der Sommen. "We gaan binnen dit twee jaar durende project zes ArcheoHotspots ontwikkelen." Een voorproefje kon het publiek nemen tijdens de opening op 23 september 2014 van de internationale tentoonstelling 'Keys to Rome' in het Piersonmuseum. Midden in de tentoonstellingsruimte is het ArcheoLab van Amsterdam te vinden. Men vond het jammer om deze ruimte gesloten te houden, dus deed de ArcheoHotspot de deuren van het eerste ArcheoLab - low profile - open. Het Lab was nog niet volledig in werking, maar zo kon het grote publiek alvast een idee krijgen.

Landelijk netwerk

De eerste, volledig ingerichte ArcheoHotspot van Nederland werd op 10 december 2014 geopend, in het Allard Pierson Museum. In dit centrum zijn door de inzet van een mix van vrijwilligers (AWN), museummedewerkers (APM), medewerkers van archeologische diensten (Bureau Monumenten & Archeologie) en archeologen van vakgroepen (Universiteit van Amsterdam) altijd archeologen aanwezig en werkzaam. Op dit moment is in het ArcheoLab van Amsterdam heel wat te zien: het onderzoeksproces en de resultaten van Ons' Lieve Heer op Solder. In oktober 2013 heeft het archeologisch team van BMA onderzoek verricht om de inhoud van de kolossale beerput in de kelder van Ons' Lieve Heer op Solder aan de Oudezijds Voorburgwal veilig te stellen en de constructie van de put te documenteren. De vulling van de beerput bevatte honderden gebruiksvoorwerpen die hier in de periode 1700-1775 door bewoners en gebruikers van het woonhuis zijn weggegooid.
Op korte termijn volgt 's-Hertogenbosch (april 2015) en is het Archeologisch Centrum Eindhoven en Helmond (ACEH) te Eindhoven in mei 2015 aan de beurt", vult Marloes aan. De ArcheoHotspot 's-Hertogenbosch komt in het Groot Tuighuis, de werkplek van de gemeentelijke afdeling Bouwhistorie, Archeologie en Monumenten (BAM). De BAM heeft al jaren ervaring met het bieden van een werkplaats aan vrijwilligers en het tonen van die werkzaamheden aan het publiek. "De formule van de ArcheoHotspot kan op meer plaatsen worden hergebruikt. We gaan niet steeds het wiel opnieuw uitvinden, we maken dankbaar gebruik van plaatselijke expertise en initiatieven." Op dit moment zijn er gesprekken gaande met het Utrechtse Universiteitsmuseum, verschillende partijen in Drenthe, het Centre Céramique in Maastricht, het Gelders Archeologisch Centrum G.M. Kam in Nijmegen. "Het is de bedoeling dat er uiteindelijk een landelijk netwerk van ArcheoHotspots ontstaat", geeft Marloes aan.

Marloes van der Sommen werkt drie dagen in de week als landelijk projectcoördinator ArcheoHotspots bij het Allard Pierson Museum in Amsterdam. Sinds mei 2014 is zij tevens aan de afdeling Bouwhistorie, Archeologie en Monumenten van de gemeente 's-Hertogenbosch verbonden als teamleider Depot en Archief (op maandag en dinsdag). Marloes heeft in Leiden Egyptologie en Klassieke Archeologie gestudeerd. Haar middelbare schooltijd heeft ze op Beekvliet en Maurick doorgebracht.

19

Bossche Kringen 2 (2015) 17-19

2002	Archeologische verwachtingskaart Het college vraagt de raad om de archeologische verwachtingskaart Binnenstad 's-Hertogenbosch en de monumentenverordening 's-Hertogenbosch 2002 vast te stellen. Op de archeologische verwachtingskaart staat in welke gebieden in meerdere of mindere mate archeologisch waardevolle elementen zijn te verwachten. Bij het maken van bouwplannen kan hiermee dan rekening worden gehouden, zodat zo weinig mogelijk archeologische vondsten verloren gaan. In de nieuwe monumentenverordening staat beschreven welke instrumenten worden ingezet om de archeologisch waardevolle elementen adequaat te beschermen. B&W Besluitenlijst dinsdag 9 juli 2002
2009	Ontwerp archeologiebeleid Het college informeert de raad over het nieuwe archeologiebeleid. De wijzigingen houden onder meer in dat bij het maken van bestemmingsplannen archeologie een verplicht onderdeel van de ruimtelijke afweging wordt. Verder wordt het principe gehanteerd dat 'de verstoorder betaalt' en dat de gemeente haar nieuwe wettelijke taak gaat vervullen als "bevoegd gezag" voor de kwaliteitszorg in de archeologie. Het ontwerp wordt vrijgegeven voor inspraak. B&W besluitenlijst dinsdag 15 december 2009
2011	Brief aan ProRail over de archeologische vondst bij aanleg Randweg Het college stuurt een brief aan ProRail met het verzoek alsnog onderzoek te laten doen naar de herkomst van de archeologische vondst bij de aanleg van de Randweg. In een deelproject van ProRail zijn archeologische resten van muurwerk gevonden. Deze zijn verwijderd zonder dat de regels van de monumentenwet zijn gevolgd. De verwachting is dat achteraf nog kan worden gereconstrueerd wat er verdwenen is. B&W besluitenlijst dinsdag 26 april 2011

Aug. Sassen, 'Oudheden in 1856 en 1857 gevonden op Groot-Deuteren' in: Taxandria (1911) 252-253

Archeologisch onderzoek

Algemeen

ArcheoHotspots in beeld

Ontstaan

ArcheoLab, ArcheoCommunity en ArcheoScope

Voorproefje

Landelijk netwerk

Archeologische verwachtingskaart

Ontwerp archeologiebeleid

Brief aan ProRail over de archeologische vondst bij aanleg Randweg

n: vermelding in een voetnoot

Op deze pagina